Organisatieverandering met duurzaam resultaat

De afgelopen weken heb ik met verbazing gadegeslagen hoe snel onze Nederlandse samenleving veranderde naar een anderhalve meter samenleving. Wat is er gebeurd met dit land van ’15 miljoen mensen…. Die schrijf je niet de wetten voor, die laat je in hun waarde” (Fluitsma en Van Tijn) ? Hoe kan het dat winkels, kerken, horeca en bedrijven in een mum van tijd markeringen plaatsen, activiteiten sluiten en zelfs hun voortbestaan in de waagschaal stellen? En wat maakt dat wij, vrijgevochten Nederlanders, zo volgzaam om elkaar heen lopen, winkelkarretjes pakken en braaf achter de anderhalve meter strepen blijven staan bij de kassa? Als (Lean) veranderaar ben ik ook wel jaloers. De afgelopen jaren heb ik vele verandertrajecten begeleid, maar nooit in zo korte tijd zoveel verandering gerealiseerd als onze overheid nu wel voor elkaar krijgt. En let wel: de organisatieveranderingen die ik begeleidde waren in organisaties van 100 tot 1000 medewerkers, nooit een groep van zeventien miljoen. Dat triggert bij mij de vraag: wat is de magic achter deze corona verandering? Een aantal lessen die ik geleerd heb: 1) Creëer een gezamenlijke vijand – Vanaf de eerste persconferentie was duidelijk dat we vanaf nu maar één vijand hadden: CORONA. En met deze vijand gingen we het gevecht aan. De termen pasten daarbij: alleen samen krijgen we corona onder controle. Ons zorgpersoneel staat in de frontlinie. Er zijn crisisteams op allerlei plekken. Elke dag wordt de voortgang van de strijd precies aangegeven: zoveel doden, zoveel IC opnamen, zoveel beschikbare capaciteit… 2) Leg uit waarom de maatregelen nodig zijn – Onze overheid heeft vanaf het begin toegelicht waarom de maatregelen nodig waren. In de eerste persconferentie was dit om gedoseerd immuniteit te creëren, in de daaropvolgende periode om de epidemie zodanig in te perken dat de Ic’s dit aankonden en nu is het om een tweede golf te voorkomen. Het boeiende is dat de uitleg helemaal niet waar hoeft te zijn: van het immuniteitsverhaal was al na een paar dagen duidelijk dat het onwaar was, en ook nu zijn er zeer veel vragen bij het nut en de noodzaak van het 1,5 meter afstand houden. Maar blijkbaar maakt dit niet uit, zolang er een goed verhaal is, wordt het geaccepteerd. 3) Elimineer kritische geluiden – Door het sluiten van het parlement en door het niet vrijgeven van overwegingen bij de beslissingen, was het erg moeilijk om een kritische noot bij de genomen maatregelen te plaatsen. Bovendien was kritiek uiten gevaarlijk, op social media werden mensen die het waagden vragen te stellen, bedreigd en onder druk gezet. Kritiek werd afgedaan als het niet ondersteunen van de maatregelen. 4) Ondersteun het nieuwe gedrag – Vanaf het eerste moment werd een ongekend steunprogramma opgetuigd. Mondkapjes werden van over de hele wereld ingevlogen. Bedrijven en individuen kregen financiële support zonder dat de reguliere beoordelingsprocessen werden gevolgd. 5) Sanctioneer afwijkend gedrag – De hoogte van de boetes op afwijkend gedrag zijn, voor Nederlandse begrippen, ongekend hoog: 95 euro als je onder de 18 bent en 390 euro (+ een strafblad) boven de 18. Dit is bijna net zo hoog als een boete van de 1e categorie (435 euro), opgelegd als je een gevaarlijke situatie creëert op de weg. Bovendien werden burgers door de overheid opgeroepen om afwijkend gedrag te melden. 6) Deel heldenverhalen – In het nieuws was veel aandacht voor de mensen aan de frontlinie. Een dagelijks interview met het crisisteam dat de IC capaciteit plande. Beelden van ziekenhuizen en verpleeghuizen. Interviews met Boa’s, politie en mensen die aan het ziekenhuis bed stonden. Er was veel aandacht en waardering voor hun inzet en de offers die zij brachten… Zes lessen waar veranderaars hun winst mee kunnen doen. Tot slot toch enige voorzichtigheid bij deze lessen: Uit onderzoek blijkt dat veranderen door angst aan te jagen vooral het korte termijn denken stimuleert. En verder weten we dat juist het luisteren naar kritische geluiden helpt om je verandering bij te sturen en daarmee een beter resultaat neer te zetten. Ik blijf vol interesse het huidige veranderproces volgen en ben vooral benieuwd naar de duurzaamheid van de maatregelen die nu genomen zijn. Zullen we de komende maanden blijven niezen in onze elle boog, anderhalve meter afstand bewaren en geen handen schudden? Het zijn leerzame tijden voor veranderaars!